Tarix o‘z qa'riga ko‘mgani bilan, o‘z o‘rni va qiymatini yo‘qotmagan ulug‘ siymolar ko‘plab uchraydi. Ular orasida o‘zining vatanga sadoqat va muhabbati, din ilmida yetukligi, ilmiga amal qilishda namuna, tasavvuf  yo‘nalishida ulkan ijod qilib, adabiyot va san'atni rivojiga sezilarli hissa qo‘shgan zot Alisher Navoiy haqlarida ma'lumot berib o‘tmoqchimiz.

  Alisher Navoiy (1441-1501) — buyuk shoir va mutafakkir, davlat arbobi. Toʻliq ismi Nizomiddin Mir Alisher. U chigʻatoy tilida (eski oʻzbek tilida) ham, fors tilida ham (fors tilidagi asarlarda) Navoiy taxallusi bilan sheʼrlar yozgan. U Gʻarbda Chigʻatoy adabiyoti nomi bilan mashhur boʻlgan oʻzbek adabiyotidagi eng yirik siymodir. Hamma turkiy xalqlar adabiyotida esa undan kattaroq shaxs yo‘q.

Navoiy bolaligidan Xuroson (Transoxaniya)ning bo‘lajak hukmdori Husayn Boyqaro (1469-1506) bilan do‘st edi. 10-12 yoshidan she’r yoza boshlagan. Navoiyning zamondosh tarixchisi Xondamir (1473(76)-1534)ning yozishicha, mashhur o‘zbek shoiri Lutfiy (1369-1465) qarigan chog‘larida Navoiy bola bilan uchrashib, uning shoirlik iste’dodini yuksak baholagan.

Navoiy umri davomida musulmon Sharqining turli mamlakatlarida bo‘lib, o‘z davrining taniqli shaxslari bilan uchrashgan. Poetik mahoratini rivojlantiradi. 1464-65 yillarda Navoiy ijodining muxlislari uning ilk she’rlar to‘plamini (devonini) tayyorladilar. Bu holat Navoiyning bu davrga kelib shoir sifatida mashhur bo‘lganini ko‘rsatadi. 1469-yilgacha – temuriylarning ichki nizolari davrida Navoiy oʻz ona shahri Hirotdan uzoqda yashashga majbur boʻldi.

1469-yilda temuriy Husayn Boyqaro Hirotni egallab, Xurosonga hukmdor boʻladi. Shu vaqtdan boshlab Navoiy hayotida yangi bosqich boshlanadi. U mamlakat siyosiy hayotida faol ishtirok etadi. Xuddi shu yili Xuroson hukmdori Navoiyni davlat muhri (muxrdori), 1472 yilda esa vazir lavozimiga tayinlaydi. U o‘z lavozimida mamlakat madaniy va ilmiy ziyolilariga katta yordam beradi. Katta mulk egasiga aylanadi.

1480-yillarda Hirot va mamlakatning boshqa viloyatlarida oʻz mablagʻlari hisobidan bir necha madrasa, 40 ta rabot (sayohatchilar toʻxtash joyi), 17 ta masjid, 10 ta soʻfiylar boshpanasi (xonakalari), 9 ta hammom, 9 ta koʻprik... Va yana koʻp. ko'proq umumiy foydalanish uchun. Lekin Navoiyning xalq manfaati yo‘lidagi faoliyati hukmdor atrofidagilarga yoqmaydi va ular fitna orqali Navoiy va Husayn Bayqor o‘rtasidagi munosabatlarni buzishga erishadilar.

Ikkinchisi Navoiyni lavozimidan ozod qiladi va 1487 yilda Astrabad shahriga boshliq qilib yuboradi. Bu yerda u ikki yil qoladi va bu muddat tugagandan keyingina H.Bayqora Hirotga qaytishga ruxsat beradi va uni hukumatga mansab olishga taklif qiladi. Lekin Navoiy rad etadi. X.Baykor rad etishiga qaramay, unga yaqin sulton hukmdori (“mukarrabi hazrati sultoniy”) mavqeini beradi. Bu lavozimda Navoiy barcha davlat ishlarida qatnashish huquqiga ega edi.

Shu paytdan boshlab shoir hayotida yangi davr boshlanadi, u ko'proq ijod bilan shug'ullanadi. Asarlarining asosiy qismi shu davrda yaratilgan. Navoiy temuriylar hukmronligining oxirgi yillarida (1370-1506) yashab ijod qilgan. Binobarin, uning asarlarida davrning ijtimoiy ruhi, dolzarb muammolari kuchli. 1490-1501 yillarda Navoiy eng lirik, ijtimoiy-falsafiy va ilmiy asarlar yaratdi.

Alisher Navoiyning hayotini o‘rganar ekanmiz, dinimizda savobi ulug‘ deb zikr qilingan sadaqayi joriya amallariga katta e'tibor qaratganlarini guvohi bo‘lamiz. Bu ishlari bilan bobomiz barchaga o‘rnak va namuna bo‘lganlar.

Manba'lar asosida tayyorlandi
Shuhratillo Isroilov,
 Uchqo‘rg‘on tuman “Muhammad Zarif” jome
masjidi imom xatibi.